گفت و گو با اشکان جنابی به بهانه نمایش بانوی دریایی در کدام دنیا می مانی؟ انتخاب با خودت

کانون زنان ایرانی- فریده غائب: « الیدا » زنی است دریایی و متعلق به دنیایی دیگر. با مردی زمینی زن مرده که دو دختر نیز دارد؛ ازدواج می کند. اما آیا زن توان زندگی با مرد و دنیای نا آشنا را دارد؟ چگونه خود را مجاب کرده در کنار یک خانواده زمینی زندگی کند؟ در ذهن این زن دریایی چه می گذرد و تصمیمش بر ماندن است یا رفتن؟ آیا مرد، مانع رهایی و آزادی زن شده است؟ در ذهن دو دختری که الیدا را نامادری شان می نامند و انگار با او سر سازگاری ندارند؛ چه می گذرد؟ جواب این سوال ها را در نمایش "بانوی دریایی" می یابیم. نمایشی چند لحنی و چند ساحتی که شاید موضوع اولش مربوط به الیداست اما در لایه های پنهان، زوایای دیگری از دنیای زنان و چالشی را که ساختار مردسالاری پدید آورده؛ نشان می دهد. اشکان جنابی، طراح و کارگردان جوان این نمایش درباره بانوی دریایی می گوید. "بانوی دریایی" این روزها در سالن انتظامی خانه هنرمندان در حال اجراست و قرار است تا آخر این هفته تا هشتم شهریور ماه روی صحنه باشد.

بانوی دریایی را هنریک ایبسن در اواخر قرن هجدهم و اوایل قرن نوزدهم نوشته و سوزان سانتاگ آن را بازخوانی کرده است. چرا شما بازخوانی سانتاگ را برای اجرا انتخاب کرده اید؟

بله در اصل متن اول نمایش بانوی دریایی به هنرکی ایبسن، نویسنده نروژی قرن هجده-نوزدهم تعلق دارد . ایبسن در چند نمایش مثل نمایش خانه عروسک به مسائل زنان پرداخته است که شخصیت نمایش تصمیم به رفتن و نماندن می گیرد. هنریک ایبسن در زمانه خود همیشه مورد انتقاد بوده است. اما در بازخوانی سوزان سانتاگ شخصیت اصلی بانوی دریایی «الیدا » تصمیم می گیرد بماند . به نظرم دید سانتاگ تحلیلی و روشنفکری است و از فمینیزم رادیکال دوری می کند. دو گفتمانی را نشان می دهد که هر چند با یکدیگر چالش دارند و بحثهایی همچون آزادی و انتخاب را مطرح می کند اما در نهایت شخصیت داستان اقدامی را انتخاب می کند که انتزاعی نیست. بازخوانی سانتاگ چند ساحتی است. هم به لحاظ ادبی و هم به لحاظ اجرایی.

آقای جنابی! کلیدی ترین مفهوم نمایش بانوی دریایی چیست؟

بحث در حقیقت ، مواجهه زن با گفتمان مردسالاری است و اینکه چطور می تواند در این ساختار حرکت کند. موضوعی که می توان به جامعه امروزی مان نیز تعمیم بدهیم.

-منظورتان از تعمیم دادن موضوع نمایش به جامعه ایران و مصداق هایش چیست؟کدام دغدغه های جامعه امروزی ما را بیان می کند؟

چند تیپ زن و مرد در این نمایش وجود دارند. تیپ های مختلف زنان که به اصطلاح ادبیات حاکم بر نمایش، زنانی هستند که یا ماهی دریایی اند یا ماهی تنگ بلوری و تیپ های مردانی که اتفاقا مرد ایده آل زندگی هستند و از آن امر و نهی های مردانه خبری نیست اما خب ساختار مردانه است. سعی کردم زبان نشانه ای و رمزگانی بگذارم تا مخاطب بتواند آنان را کشف کند.

- چرا این سوژه را انتخاب کرده اید؟

پایان نامه کارشناسی ارشدم در دانشکده سینما و تئاتر بود. ابتدا اجرا برایم مهم بود اما به مرور وجه تماتیک آن هم برایم مهم و جذاب شد. در پروسه تمرین ، لایه های پنهان نمایش و کشف آن برایم جذاب بود.

  منظورت از جذابیت لایه های پنهان چیست؟

جذابیتش برای من این است که تماشاچی را در مواجهه قرار می دهد. بدون اینکه بخواهد موضعی بگیرد. نکته جالبی که سانتاگ دارد این است که به صورت رادیکال بحث نمی کند که اگر به فرض در زندگی موفق نبودید عرصه را ترک کنید و اقدام عجیب و غریب بکنید. حتی نشان می دهد که آلترناتیوی هم وجود ندارد و حتی غریبه ای هم که برای بردن زن دریایی می آید؛ تکرار همان گفتمان قبل است. آزادی در یک نظام مردسالار و ساختارمند نمی تواند کار کند. حتی اگر بخواهد علی رغم میل خودش در موضعی بماند. بیشتر انگار ماجرا را لانگ شات نشان می دهد که می گذارد با همه جوانبش ببینیم و به سمت پروپگاندا نمی رود. نکته هوشمندانه ای که سانتاگ آورده مرد را بد نشان نمی دهد. مردی است که زندگی را دوست دارد. جنگ مرد و زن را شخصی نمی کند بلکه تضادهای دو ساختار را می بیند.

بهترین خلاصه ای که از این نمایش می توانی بگویی چیست؟

خلاصه نمی توان گفت چون چند لحن دارد. اما می توان گفت نمایش درباره زنی است که سالها در دریا بوده و از دنیای دیگری است اما مرد زن مرده او را به محیط خود آورده است. در حقیقت چالش آدمی است که باید تصمیم بگیرد در کدام دنیا می خواهد بماند.

بانوی دریایی چه مدت در خانه هنر مندان اجرا خواهد شد؟

تنها یک هفته و تا هشتم شهریور ماه اجرا داریم.