خانه تماس با ما کتابخانه سایت‌های حامی گالری کمپین در بند آرشیو English

پذيرش > سایت نوشته ها > نقد یا نفی؟ / مینو مرتاضی

نقد یا نفی؟ / مینو مرتاضی

21 شهریور 1392 - - نسخه قابل چاپ

در چارچوب نظریات گفتمان و نظریات فمینیستی هر گفتار یا نوشتار و حتی روایت در واقع تلاشی اراده گرایانه و خود بنیاد برای ساخت دوباره دنیاست. این بازسازی دنیایی بطور کاملا معصومانه و غیرعامدانه به موقعیت و جنسیت خاص نویسنده یا روایتگر وابستگی پیدا می کند. زیرا انگیزه اولیه برای تغیر و دوباره ساختن دنیا نارضایتی از وضع موجود و مقاومت خلاق در برابر آن است . آنان که از وضع موجود راضی اند نیازی به تغییر و بازسازی دنیا نمی بینند ، ادبیات گفتاری و نوشتاری شان در حد توصیف وضع موجود یا مدح و ثنای آن است. کسانی هم هستند که ناراضی اند اما جسارت اقدام و مقاومت ندارند و از سر استیصال تسلیم وضع موجود می شوند . این دسته که معمولا اکثریت ناراضیان را در خود جای داده اند ید طولایی در تولید متون خصمانه و سرشار از ناسزا وقهر دارند که برخاسته از استیصال ناشی از تسلیم شدگی است . در حالیکه متون و روایات منتقدان سرشار از پرسش است! از این رو هیچ متن یا گفتار و روایت انتقادی را نمی توان یافت که عاری از احساس و کاملا بی طرف باشد . تحلیل گران گفتمان انتقادی برای فروکاستن بار خودمداری جانبدارانه متون و روایات انتقادی توجه ناراضیان خلاق را به توافقات فرهنگی مبنی بر عقل سلیم و اخلاق گفتمانی جلب کرده اند.

اخلاق گفتمانی برخلاف اخلاق سنتی که تکلیف گرا و کمال جو و کلی نگر و مرد صفت است، اخلاقی مبتنی بر پرسش و انتقاد و جزء نگر و خود آئین است. اخلاق در نظریه گفتمان دقیقا همان هنجاری است که از دل یک گفتگوی انتقادی بر پایه استدلال و با دیدن جزئیات متولد می شود.از این رو اخلاق گفتمانی هم چون اخلاق فمینیستی کنشی خلاق است ، زیرا نه تنها در جریان گفتگوی استدلالی شفاهی یا مکتوب، ارتباط درهم تنیده و بیواسطه عقل و داوری را آشکار می کند که در جریان بازسازی اراده گرایانه دنیا دائما خود را نقد و " نو" می کند.

تفاوت بارز و بنیادین فیمابین اخلاق گفتمان انتقادی و اخلاق فمینیستی در این است که اخلاق انتقادی "خود آئین" و اخلاق فمینیستی یا اخلاق مراقبت ، اخلاقی"دیگر آئین" است . اخلاق فمینیستی با بکارگیری تمامی ویژگی های اخلاق گفتمانی علاوه بر هنجار سازی قابلیت این را یافته است که چشم انداز های وسیع تری برای دوباره ساختن جهان از طریق متن و روایات برای انسان ها بویژه زنان تدارک ببیند . " دیگر آئینی اخلاقی" به این معنا است که علایق ، نیازها و مشکلات دیگری را هم پیوند و بعضا مقدم برخود مورد توجه قرار دهیم.

در اخلاق مراقبت " خود" مستقل و مختار و حافظ منافع که در اخلاق گفتمانی برپایه عقل و داوری هنجار سازی می کند ، جایش را به "خود" مرتبط با" دیگری" عوض می کند. به این ترتیب اخلاق مراقبت نه تنها در فروکاستن از بار خودمداری نهفته در متون و گفتار و نوشتار و روایات انتقادی به مراتب قوی تر عمل می کند که می تواند با توجه به دیگری و توافق با دیگران دنیای ایمن تری برای همگان بسازد.

فمینست ها نیز چون تحلیل گران انتقادی ، اخلاق سنتی مردسالار را بواسطه وجود قوانین کلی و داوری های کور مورد پرسش قرار می دهند، در عین حال معتقدند همان اندازه که نمی توان برای همه مکانها و زمانها و شرایط گوناگون قوانین عام اخلاقی وضع کرد، نمی توان برای وضع هنجارها و قوانین اخلاقی صرفاً " خود" را ملاک بازسازی دنیا قرار داد. زیرا این "خود" نیز در مکان ها و زمان ها و شرایط گوناگون، تغییر می کند . از این رو پذیرش دیگری به معنای خلق جهان واقعی است . زیرا ساختن دنیایی که در آن "دیگری" وجود و حضور نداشته باشد ، دنیای "بی کسی" و جهان موهوم است و دیگرهیچ .

اخلاق مراقبت می تواند بر ایده ها و آرمانها هم تعلق بگیرد . متفکران فمینیست بر این باورند اخلاق مراقبت هم چنانکه میتواند آدم ها را از سرگردانی و آوارگی و تنهایی دلهره آور بی کسی نجات دهد ، توانایی این را نیز دارد که ایده های سرگردان را ساماندهی کرده و در خدمت بازسازی دنیایی بهتر بکار گیرد. اخلاق مراقبت هم چون هر اخلاق دیگری در رفتار و گفتار و ادبیات پیروانش خود را آشکار می کند. ادبیات مراقبت یا ادبیات فمینیستی نیز با مقاومت در برابر تبعیض و بی عدالتی در بر ساخت دوباره جهان از طریق نوشتن و روایت به جای حذف و طرد که ویژگی خودمدارانه است بر تفاهم و همدلی برای طرح پرسش و نقد و پاسخگویی طرفین رابطه ساخته می شود.

امروزه متاسفانه در ادبیات انتقادی برخی فعالان جنبش زنان، اخلاق مراقبت کمرنگ و بعضاً بی رنگ جلوه گر می شود. شاید سرکوب های شدید و فشارهای امنیتی و زره های ایمنی سختی که به اجبار بر فعالان جنبش های اجتماعی و زنان تحمیل شده دلیل داوری های بدبینانه و فاصله گرفتن برخی از کنشگران از یکدیگر واز اخلاق و ادبیات مراقبت باشد. اما هر چه باشد و هرچه هست، وظیفه ماست که یکدیگر را هشدار بدهیم تا مبادا سرکوب و فشار و درد غربت و مصائب هجرت ما را از مشی اصلی جنبش زنان که مشی پرهیز از خشونت و مدارا و پایبندی اصولی به اخلاق و ادبیات مراقبت در خانواده و جامعه است باز دارد ! تا مبادا ساحت دنیایی که از طریق نوشتار و روایت می سازیم به خصومت و خشونت و تهمت آغشته گردد. آنگاه دندان تاسف بر بگزیم که چرا دنیای بر ساخته ما برغم همه ادعاهای برابری طلبانه ، تفاوت مبنایی چندانی با جهانی سرشار از خشونت و نابرابری و نا ایمنی (یعنی جهانی که در آن بسر می بریم و به آن منتقدیم ) ندارد؟؟

بعد از اتفاقات سال 88 و ایجاد تفرقه و تشتت بین کنشگران جنبش، گاه و بیگاه با مصاحبه ها و نوشته های انتقادی از سوی فعالان جنبش زنان در خارج از کشور مواجهه می شویم که بیش از بسیاری تضیقات موجود دل هایمان را می سوزاند! به جای بی تفاوت ماندن در برابر این قبیل نوشتار و گفتارتفرقه پراکنانه و تلخ ، وانتقادات سرد و گزنده و به دور از اخلاق و ادبیات مراقبت وظیفه خود دانستم هشدار بدهم دوستان مراقب باشیم و ببینیم به کجا چنین شتابان روانیم ؟!

اگر کلاه خود را قاضی کنیم به راحتی مشاهده می کنیم ظرف چهار سال اخیر فشارهای امنیتی و پلیسی بر فعالان جنبش های اجتماعی و کنشگران جنبش زنان افزایش پیدا کرد و بسیاری از آنها را از کار اخراج و از حقوق مدنی و شهروندی و فعالیت های مربوط به آنها محروم گردیدند . برخی محاکمه و متحمل حبس و زندان و عده ای هم به هجرت ناخواسته دچار شدند. اما در تمامی این حالات و اوضاع و احوال سخت و نا ایمن هیچ کنشگری از جنبش زنان را سراغ نداشته ایم که از فعالیت برای حقوق برابر و کنشگری جنبش زنان توبه کرده و پا پس کشیده باشد. نه تنها کسی کنار نکشید که فشار ها و تضعیقات موجب افزایش ضریب مقاومت فعالان برابری حقوق زنان در داخل و خارج کشور گردید. اما بعضا می بینیم برخی دوستان هجرت کرده به این موضوع مهم توجه و عنایت نمی کنند که برغم تشدید فشارهای امنیتی و شرایط سخت فعالیت های برابری خواهانه زنان در لایه های عمیق تر جامعه گسترش پیدا کرده است. وقتی تجربه های موفق زنان در عرصه های گوناگون حیات اجتماعی ایران همواره از حمایت های بی دریغ و دائمی کنشگران جنبش در داخل و خارج برخوردار است و زنان حتی از کنشگران در گذشته شان نیز می اموزند؛ چه اصرای هست که درنوشته ها و روایات و مصاحبه ها گفته شود که جنبش زنان ایران در هجرت برخی فعالان دچار سکون و رکود شده است ؟ خوشبختانه فعالان جنبش زنان ایران با تعریف ساختار افقی و بکارگیری روش هم اندیشی و هم گرایی در اتخاذ تصمیمات مربوط به کنشگران و کنشگری در جهت حقوق برابر هرگز زیر بار ریاست اشخاص و ساختار هرمی جنبش های کلاسیک نرفتند. از این رو هیچکس در داخل و خارج و این جهان و آن جهان نمی تواند ادعا کند که در نبودش جنبش زنان ایران زمین گیر شده و از فعالیت خلاق باز ایستاده است.

از سوی دیگر در نوشتار و روایات انتقادی به بی انصافی هایی بر می خوریم که قابل دفاع نیستند . مثل مقاله انتقادی که این روزها به بهانه فرا رسیدن سالگرد کمپین یک میلیون امضاء ازیک هم اندیش قدیمی و فعال توانمند جنبش زنان ایران نسبت به کتاب بهار جنبش زنان نوشته ارزشمند خانم نوشین احمدی خراسانی نوشته و منتشر شده است. در این مقاله برخی چهره های سرشناس و تاثیر گذار جنبش زنان به اتهام نزدیکی با حاکمیت مورد سوءظن قرار گرفته اند و نوشین احمدی خراسانی نیز با اتهام ولایتمداری در شیوه برخورد با دیگر فعالان و خود فرمانده پنداری قضاوت و محکوم شده است . وقتی در یک متن انتقادی که قاعدتاً باید بر اساس پرسش و پاسخ استدلالی نوشته شود دوستان و یاران قدیم چنین قلع و قمع می شوند وای به احوال کنشگران جدید که اساساً شناخته شده نیستند و اغلب پیشینه ای درخشان و بعضاً قابل دفاع نیز ندارند اما امروز و اکنون عمیقاً با جنبش زنان همدل و همراه اند . چنین متونی بیش از آنکه متن انتقادی مبتنی بر ادبیات و اخلاق گفتمانی یا فمینیستی باشند شبیه کیفر خواست های مرسوم دادگاه هایی هستند که کنشگران را به اتهامات واهی محاکمه و محکوم می کنند. هر چند دفاع از اتهامات در وهله نخست بر عهده مورد اتهام واقع شدگان است اما ما نیز اخلاقاً موظفیم در دفاع از کنشگرانی که روزی روزگاری با آنها همراه و هم مسیر بودیم و اکنون نیز قلباً احساس جدایی و دوری از آنها نداریم ، به مثابه دفاع از سرمایه های اجتماعی جنبش زنان ایران کوشا باشیم . آیا به راستی نزدیکی و وابستگی به قدرت سیاسی با فعال جنبش زنان بودن منافاتی دارد؟ اگر چنین است چرا این همه به زنان وزیر و وکیل و فعالان حقوق زنان دوره سلطنت رضا شاه و محمد رضا شاه می بالیم و انها رابه مثابه پیشکسوتان جنبش زنان به رخ حاکمان فعلی می کشیم ؟ کنشگران برابری خواه همواره مَقدم زنانی ا ز طیف حاکمان و خانواده های درجه یک رهبران جمهوری اسلامی که به جنبش زنان پیوستند و باعث پیشبرد سریعتر اهداف جنبش شدند را گرامی داشته اند . زیرا ما که از دست تفکیکات تبعیض آمیز قدرت سیاسی قیم مآب به تنگ آمده ایم چگونه می توانیم آن را باز تولید کنیم ؟ ما که باور داریم سکوی پرش همه ما اتحاد و وحدت همدلانه فارغ از تعصبات عقیدتی –طبقاتی و قومیتی است؛ آیاباید باور کنیم برای برخی از فعالان بی خدم و حشم نزدیکی به قدرت سیاسی جرم است برای دیگران امتیاز؟ ما وقتی کنار هم و با هم یکدل بودیم به این قبیل نزدیکی ها که بویژه پس از دوم خرداد 76 و سر کار آمدن جریان اصلاح طلبان بیش از پیش شد هیچگاه ایراد نمی گرفتیم آیا درست است در شرایط هجران و دوری یکدیگر را چنین سخت از هم برانیم و به تشتت و تفرقه دامن بزنیم ؟ مهم ترین و مبنایی ترین عامل پیوند کنشگران در جنبش زنان آگاهی های جنسیتی حقوقی است از این رو وابستگی های عقیدتی و حزبی و طبقاتی و قومیتی نه تنها هیچگاه مانعی برای همکاری و هم اندیشی کنشگران جنبش زنان نبود که از تکثر عقید ه و تجارب فمنیستی در جنبش زنان همواره استقبال می شد. اساسا هم اندیشی های زنان حول محور عقاید متکثر معنا و مفهوم دموکراتیک خود را پیدا می کند و این تکثر گرایی باعث افتخار و مباهات فعالان جنبش بود و هست . هر کسی که در راه گسترش آگاهی های حقوق و جنسیتی زنان برای دستیابی به حقوق برابر تلاش می کند تا وقتی از اصول جنبش مدنی زنان عدول نکرده باشد و خود خواسته کنار نکشیده باشد بطور طبیعی کنشگر جنبش زنان محسوب می شود . در ثانی مگر نه اینکه اکثریت مردم و بزرگان پرسابقه سیاسی و فعالان مدنی اجتماعی در داخل و خارج ایران بر فضای گفتگو و تعامل با قدرت سیاسی تأکید و توجه خاص دارند و مدام در باره گفتمان انتقادی و تعامل با دولت تذکر می دهند؟ همان ها که روزی روزگاری به رهبرانی کمتر از چه گوارا و ابوذر غفاری قانع نبودند امروز از دولت اعتدال و تدبیر که از دل همین حاکمیت و ساختار سیاسی امنیتی اش بر آمده جداً حمایت می کنند! در چنین شرایطی زدن اتهام نزدیکی به حاکمیت و ترویج سوءظن نسبت به یکدیگر چه سودی به حال جنبش زنان دارد و چه دردی از بیشمار دردهای زن ایرانی دوا می کند؟

و یا زدن اتهام جباریت به نوشین احمدی خراسانی کنشگر اصیل و پر سابقه که یک تنه بیش از اغلب فعالان سرشناس جنبش زنان ایران برای گسترش و ارتقاء سطح آگاهی های جنسیتی زنان ایرانی متون فمنیستی تدوین و ترجمه و تولید کرده است؛ سبب گسترش عدالت جنسیتی در جامعه و جنبش زنان ایران می شود؟ آیا دلسرد کردن نوشین که همگان و حتی سرکوبگران جنبش در باور قلبی و عملی وی برای رفع تبعیض و نابرابری علیه زنان کمترین تردیدی ندارند وهمه ما نیز در وطن پرستی و پایبندی اش به استقلال و توسعه کشورو بهروزی هموطنانش تردیدی نداریم ؛ در اصل محروم کردن جنبش زنان از سرمایه های انسانی ذیقیمت اش نیست؟ نوشین احمدی نیز مانند بسیاری دیگر از کنشگران حقوق برابر به سهم خود متحمل هزینه های گوناگونی چون محاکمه و محکومیت و لغو مجوز نشریه و قطع همان مختصر آب باریکه معیشتی که زندگی اش را می چرخاند شد. اما هم چنان در دفاع از آرمانهای برابری خواهانه اش خود را مسئول و مصمم می داند. هم او که بدون هیچ چشمداشت و ادعایی گوشهایش را تیز کرده تا صداهای پراکنده و نداهای ضعیف حق خواهانه زنان را از هر کجای این سرزمین پهناور بشنود و آن را مستند کند و در پیش روی همگان قرار دهد .این رفتارنوشین بطور طبیعی مصداق عینی اخلاق مراقبت است. آنجا که بدون هیچ قضاوتی ایده های سرگردان را مانند انسان های آواره و فعالانی که همچون جزایر پراکنده متشتت و متفرق اند گرد موضوع برابری خواهی و عدالت و اگاهی های جنسیتی جمع و جور و ساماندهی می کند. او روایت خود از جنبش زنان ایران و یک کنش خاص در مقطع خاص را بدون اینکه به کسی اتهامی وارد سازد نوشته و در معرض دید همگان قرار داده . همه ما بهتر است به جای قضاوت دشمنانه در باره یکدیگر همت کنیم و با تولید متون چند صدایی (به تعبیر باختین ) خلاءهای احتمالی در متون و روایت های شخصی از تجارب جمعی جنبش زنان را با طرح سوالات انتقادی وپاسخ های مستدل و مسئولانه پر کنیم. به این ترتیب نه تنها خود که کنشگران تازه نفس و پناه گرفته در جنبش زنان را از سرگردانی انتخاب و قضاوت خصمانه بین این و آن شخص یا روایت نجات دهیم و حول محور عدالت و انصاف و مدارا ساماندهی و متحد نمائیم . آنگاه قضاوت نهایی را به گذر زمان و نسل های آینده واگذار کنیم.

اخلاق فمنیستی و ادبیات مراقبت وادارمان می کند به جای زدن برچسب های نا چسب؛ برای روشن شدن نقاط ابهام در حوادث و قضایادر فضای مدارا و مسالمت از یکدیگر بپرسیم و دلیل بخواهیم . آنگاه منتظر بمانیم تا اخلاق یا هنجار درست از دل یک گفتگوی انتقادی بر پایه استدلال ( هم پیوندی عقل و داوری ) سربلند و سالم متولد شود .

عصر نو

ارسال به بالاترین ، توییتر ، فریندفید ، فیسبوک






در همين بخش :

یک خبر تلخ؟ یک قانون‌شکنی؟ یک تصمیم بخشنامه‌ای جدید؟
چرا بایست به سکسوالیته پرداخت؟ / نفیسه آزاد
آزارجنسی خانگی؛ «قربانی» نه، «نجات یافته»
زنان، بزرگترین بازندگان بهار عرب
سانسور از دیدگاه جنسیتی/الهه‌ امانی

ديگر بخش ها :

طرح یک میلیون امضا | مقالات | سایت نوشته ها | اخبار | گزارش كمپين | گفت و گو | علیه سکوت | كوچه به كوچه | نامه های شما | گزارش ویژه | گفتگو با اعضا | ویژه سالگرد کمپین | تصویر برابری | دل آرام علی | تریبون | مقالات | تاریخ شفاهی | خارج از چارچوب | کتابخانه | درباره کمپین | کمپین در شهرها | کمپین در بند | صدای تغییر | ویژه 22 خرداد | لایحه حمایت از خانواده | گالری | عشا مومنی | امیر یعقوبعلی | خدیجه مقدم | راحله عسگری زاده و نسیم خسروی | پروین اردلان،جلوه جواهری، مریم حسین خواه، ناهید کشاورز | زینب پیغمبرزاده | سعیده امین، سارا ایمانیان، محبوبه حسین زاده، ناهید کشاورز و همایون نامی | احترام شادفر | نسیم سرابندی زاده،فاطمه دهدشتی | وبلاگ مهمان | پرونده خرم آباد | دستگیری ها | مریم مالک | پرستو اللهیاری | مهرنوش اعتمادی | سمیه رشیدی | Other Languages | همراهان | «فراخوان کمپین ده روز با بهاره هدایت» | English